Esta noite houbo unha edición máis de "Ferrados de letras", o nome co que a Asociación Veciñal da Agra do Orzán bautizou un evento no que celebran o Día das Letras Galegas. E obviamente celebrouse no Ágora, a gran instalación sociocultural que se atopa a carón do barrio.
Un ano máis, houbo recitado de poemas, neste caso de Florencio Delgado Gurriarán, o autor homenaxeado este ano. Intercalado con iso, actuou TradiVivas, o nome co que se estreaba o seu clásico grupo de canto e pandeireta, formado por unhas 20 mulleres, que tamén bailou algunhas pezas.
Despois actuou o grupo "Parabéns", formado por amigos da entidade e coñecidos da cidade que levan anos cantando e tocando música tradicional. E a traca final deste ano, e a razón principal para ir, foi o concerto de Sabela Caamaño e Antía Ameixeiras, do que estou oíndo falar moi ben. Sabela toca o acordeón, o meu instrumento preferido, e Antía toca o violín, a pandeireta nalgunha canción, e canta en 3 ou 4 pezas. Moi interesante o seu proxecto.
O outro día fun ver a primeira das funcións de "As que limpan", a nova montaxe da gran compañía galega A Panadaría en coprodución co Centro Dramático Nacional. Chamoume algo a atención que estas representacións formaran parte do CoruFest, o gran festival do colectivo LGTBI que se celebra todos os anos no mes de maio na Coruña. Dígoo porque a temática, aparentemente, non ten nada que ver con ese colectivo, aínda que este grupo si ten feito obras no pasado, como a lembrada "Elisa e Marcela", que si o tiñan. Pero vaia, que non pasa nada, simplemente me estrañou un pouco esa circunstancia.
A obra está moi ben, pero non ten moita historia que contar. Por medio duns personaxes de ficción cóntanse anécdotas e circunstancias que lles suceden principalmente ás camareiras de piso, é dicir, ás mulleres (porque homes poucos hai que se dediquen a iso) que "fan" as habitacións nos hoteis principalmente. Por extensión, algo semellante podería dicirse de todas as persoas que traballan na limpeza, e xa non digamos no fogar, pero principalmente estaba focalizado no colectivo das camareiras de piso. Un tema a reivindicar moi necesario para visibilizar, para poñer en valor o que se agradece ese traballo ben feito e moi mal pagado, cando un está fóra da súa casa e se aloxa nun hotel ou similar.
Recoñezo que houbo algunhas partes da obra que non me gustaron moito, porque na miña opinión abusaron algo máis do necesario de chistes sobre frases feitas de políticos mediocres deste país, que provocaban a risa doada. Pero tampouco hai que preocuparse, nunha obra que dura case dúas horas é case imposible soster un nivel excelso durante todos os minutos da actuación. O final é apoteósico, coas tres actrices (Noelia Castro, Areta Bolado e Ailén Kendelman) cantando unha bonita e animada canción titulada "As que limpan", e con Ailén tocando a percusión de forma moi virtuosa sobre o típico balde da fregona. As luces apáganse xusto cando remata a canción e estoupa a ovación do público. Por certo, creo que non o dixen aínda, case todo está "ambientado" nun hotel de luxo dunha illa galega chamada La Jota, supoño que xa intuídes por onde van os tiros.
Este é o título da obra de Xabier Docampo que representa o volume número 90 da famosa Biblioteca Galega 120, que editou a Voz de Galicia no ano 2002, cando se cumprían 120 anos da fundación do xornal, e que está formado por 120 obras. Despois duns anos nos que non avancei na lectura desa colección, nos últimos 3 ou 4 retomei o ritmo e alá imos cara ao final.
É unha obra breve formada por catro relatos e un epílogo final que é case máis coñecido que os relatos. Os títulos deses catro relatos son: "O espello do viaxeiro", "O Fornadas", "A loba" e "O cumpremortes". O famoso epílogo títulase "Cando o autor fala de si".
Hai algún tempo comentei aquí, ao ler "O misterio dos fillos de Lúa", que levou tamén o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil, como tamén fixo esta obra, que aquela tiña un tono claramente infantil polo caracter, definición e diálogos dos personaxes. Porén, neste caso non me pareceu así en absoluto. De feito, os catro relatos son máis ben de medo ou terror e non teño tan claro que o público infantil os reciba con tanto agrado. Se cadra o xuvenil si, pero o infantil creo que vai tremer bastante con eles.
O epílogo comeza con este famoso e impactante texto:
Eu teño medo…
Cando petan na porta pola noite.
A estar só cando non quero estar só.
A estar no medio de moita xente.
A quedar só no mundo.
A non morrer nunca.
A morrer pronto.
A morrer estúpidamente nunha estrada.
A quedar inútil.
A tolear.
A que lles pase algo os meus.
A que os que quero non me queiran.
A perder o gusto polas cousas que me gustan.
A ter que vivir sempre nunha cidade.
A que non haxa flores.
A que non haxa animais en liberdade.
A non poder mirar as estrelas pola noite.
A non poder mirar a paisaxe no outono.
Ao mar (desde o mar).
A mirar un día para o ceo e non ver un paxaro.
A que non haxa troitas nos ríos.
A ter que ir á guerra.
Á guerra, aínda que non teña que ir.
Ás almas miserables.
Aos que sempre din a verdade.
Aos que menten sempre.
A pasar fame.
Aos contos de medo.
As películas de medo.
A ir o dentista.
A montar en avión.
A non ter medo a nada.
Cando pasa moito tempo sen que ninguén pete na miña porta.
Efectivamente, o homenaxeado co Día das Letras Galegas do ano 2022 foi Florencio Delgado Gurriarán. Figura para min (e creo que non son o único) case totalmente descoñecida ata agora, oín falar del por primeira vez hai uns 20 anos. A comezos do século XXI, cando eu xa participaba no asociacionismo cultural galego, escoitei falar dos candidatos que se presentaban para un determinado ano nesta efeméride (non sei eu, sería o ano 2004 ou 2005, por exemplo), e un deles era este Florencio. Aí souben da súa existencia, pero non sabía moito máis ca iso. Dun xeito similar escoitei falar hai tempo de Xela Arias, que foi a homenaxeada do ano pasado, que polo visto gustou moito. Así que a semana pasada estiven lendo bastante información sobre o autor, xa que saíron diferentes suplementos e publicacións en varios xornais galegos.
Naceu en Valdeorras, concretamente en Córgomo (Vilamartín de Valdeorras) en 1903. Viviu moi poucos anos na súa comarca, pero quedou profundamente unido a ela, estivo toda a vida intentando voltar, pero non o conseguiu, agás puntuais visitas nos últimos anos da súa vida. Estudou a carreira de Dereito en Castela, a guerra civil obrigouno a fuxir, pasando por Portugal, foi a Francia, volveu entrar en Cataluña para intentar axudar e volveu a Francia de novo (pero non estivo en campos de concentración franceses, coma outros, el podía permitirse saír de aí, por vínculos e posición familiar).
Acabou fuxindo para México con moitos outros exiliados españois. Alí viviu os seus case 50 restantes anos de vida, e foi o elemento principal do exilio galego e español, e da cultura galega en México. O grupo de Bos Aires era moito máis potente, sobre todo por ser moi numeroso, e o de México era moito menor, pero grazas a el aínda tivo algo de actividade, con revistas e programas de radio. Escribiu algo de todo, pero sobre destacou en poesía, no que publicou uns cantos libros, uns catro, así que a súa produción tampouco foi moi extensa, pero parece que de bastante calidade.
Nas últimas décadas da súa vida intentou volver a Valdeorras, pero finalmente foi descartado, tiña moitos vínculos familiares e sociais en México, e Valdeorras tiña moi pouca vida. Unha idea era vivir nalgunha cidade galega, como Ourense ou Vigo, e desprazarse a Valdeorras nas fins de semana, por exemplo, pero tamén iso se descartou. Finalmente morreu en 1987 en California. A súa muller, tamén filla de galegos, que era bastante máis nova ca el, aínda vive. E os seus cinco fillos e moitos netos están asentados entre México e España.
Por certo, acabo de investigar que candidaturas se presentaron para as Letras Galegas do ano 2023, e atopei as seguintes: Pura e Dora Vázquez, Antón Tovar, Prado Lameiro e Luisa Villalta. Durante o mes de xuño (creo) saberemos cal é a persoa elixida.
Hai unhas semanas tivemos a sorte de poder entrevistar no noso programa de radio sobre cultura galega á magnífica actriz Melania Cruz. E na charla "entre bambalinas" animounos a asistir á obra de teatro "Continente María" que trata sobre a vida da actriz coruñesa (porque naceu aquí, pero pouco viviu nesta cidade) María Casares. Eu xa oíra falar desa representación e xa a tiña anotada na miña axenda cultural, pero está claro que esa referencia de Melania reforzou a idea.
Esta montaxe é unha coprodución de A Quinta do Cuadrante (a compañía formada por Melania Cruz e Tito Asorey), Ainé Producións (a produtora de Touriñán), o Centro Dramático Galego e o Concello da Coruña. Supostamente estreouse na Coruña (o pequeno vídeo que podedes ver abaixo así parece certificalo), pero eu xuraría que vin un anuncio de se ía representar en Rianxo (cuxo Concello tamén colaboraba na produción) uns días antes. Dirixida por Tito Asorey, os únicos actores en escena foron Melania Cruz e o músico Vadim Yukhnevich, que lle daba a réplica en varias ocasións, pero que basicamente cantaba (Melania tamén o facía, e nada mal) e tocaba acordeón, guitarra e sintetizador.
Non hai moito máis que dicir, faise un percorrido pola ben interesante vida de María Casares en 70 minutos. Seguro que quedaron moitas cousas fóra, pero para facerse unha boa idea é máis que suficiente. Recoñezo que, a pesar da calidade dos intérpretes e da compañía, antes de comezar a obra non tiña eu moi claro cal ía ser o resultado, porque unha actriz e un músico sós para unha historia coma esta semellaba bastante arriscado. Pero saíron moi ben do paso e conformaron unha montaxe ben xeitosa e agradable. Como sempre, hai momentos máis altos e máis baixos, pero a calidade xeral da representación é moi alta.
Seguín explorando a aplicación de RTVE Play na miña nova Smart TV, e despois de moito mergullar, atopei un tesouro que xa tiña esquecido: o bo feixe de obras de teatro que se gravaron durante décadas no mítico programa Estudio 1. Agora creo que xa producen bastante poucas, pero nas primeiras décadas da cadea si fixeron bastantes, por iso moitas delas son en branco e negro.
Vin moitas que semellaban moi interesantes, pero decanteime por unha célebre obra de Shakespeare, da que oíra falar moitas veces, pero que nunca vin en teatro nin en cine, porque hai varias adaptacións dela: "O mercader de Venecia". Nesta gravación de Estudio 1, do ano 1957, o papel teoricamente principal, o do usureiro xudío Shylock, é representado por José Bódalo, gran actor. O resto de actores non me soaban demasiado, agás algunha voz (supoño que de dobraxe) e algún nome, como o de Gemma Cuervo.
Bassanio é un noble empobrecido de Venecia, que lle pide axuda ao seu amigo Antonio para poder optar ao matrimonio de Porcia, unha fermosa muller pretendida por príncipes de moitos países. Antonio si ten cartos, pero neste mesmo intre os ten todos embarcados en diferentes expedicións a moitos países. Debido a iso, pídenlle un préstamo de 3.000 ducados a un avarento xudeo chamado Shylock, que odia aos cristiáns. Este acepta facer o préstamo, convencido de que non van poder devolverllo, e pide que, se non se devolve no prazo sinalado, se lle outorgue unha libra de carne da parte do corpo de Antonio que o propio Shylock escolla. Ou sexa, que non pide devolución con intereses, senón algo máis prosaico. Antonio acepta, convencido de que non chegarán a tal situación.
Mentres sucede todo iso, Jessica, a filla de Shylock, farta do seu pai, escapa da súa casa con Lorenzo, outro nobre veneciano, e refúxianse en casa de Porcia. O pai de Porcia, xa falecido, estableceu que a súa filla casaría co primeiro nobre ou príncipe que fora capaz de acertar cal dos tres cofres que el deixou contén unha foto da súa filla. Os cofres son de ouro, prata e chumbo. Obviamente, todos os príncipes que pasan por alí escollen o de ouro ou o de prata, pero nunca o de chumbo, que é o que escolle Bassanio, conseguindo así a man da súa amada, que tamén o desexaba a el, e non a un príncipe.
Nese momento cúmprese o prazo dado por Shylock e todos os barcos de Antonio naufragaron, polo que debe cumprirse o pago da libra de carne. Reúnese o xulgado presidido polo Dux de Venecia, e Shylock di que non ten compasión e que debe cumprirse a lei, senón o presitixio de Venecia decaería. O Dux pediulle consello a un lexislador da zona, que non se atopa ben de saúde, e no seu nome envía a un lexislador novo moi competente e o seu axudante, que realmente son Porcia e a súa criada disfrazados de homes. Examinan o caso ante o xulgado e din que Shylock ten razón, e este escolle que a parte do corpo sexa o corazón. Pero o lexislador disfrazado dille que o contrato di que só ten dereito a carne, non a sangue, polo tanto, se derrama unha soa gota de sangue o perderá todo, así é derrotado Shylock no xulgado.
Hai outros detalles menores que non considero necesario revelar aquí. Chamoume a atención que, polo visto, na obra orixinal dase noticia ao final de que varios barcos de Antonio finalmente se salvaron, pero na obra de RTVE rodada hai 65 anos non aparece esa escena final.
Buscando en RTVE Play atopei unha película clásica española da que oíra falar moitas veces pero que nunca vira, así que me animei a vela.
"Os xoves, milagre" foi dirixida por Luís García Berlanga en 1957, foi a súa quinta película. Agora ben, polo que parece, filmar unha película con esta historia no medio do franquismo e coa influencia que tiña a Igrexa daquela si que foi unha auténtica milagre. Parece que interveu algún director máis, entrou a censura, modificaron incluso diálogos na sala de montaxe e parece que ata hai varias versións da película. Patético. O reparto é moi coral, cousa que pasa bastante con este director. Destacan o estadounidense Richard Basehart e o italiano Paolo Stoppa, e os españois Pepe Isbert, José Luís López Vázquez, Manuel Alexandre, e moitos outros cuxas caras me soan pero non consigo asocialos co seu nome.
A historia é ben simple. O pobo de Fontecilla está máis morto que vivo e o seu destartalado balneario case non o visita xa ninguén. As forzas vivas do pobo pergeñan un plan para facerlles crer que os xoves se vai aparecer San Dimas, xa que hai unha imaxe na igrexa do pobo. Aparécese o primeiro día a Mauro, o tonto do pobo, e a semana seguinte a varias beatas máis. Non semella moi convincente, pero a xente vaise animando e vai por alí todos os xoves, por se acaso.
Nese intre aparece un estraño personaxe chamado Martino que semella un mago, ladrón, ou algo así, que consegue convencer a todo o mundo de que as augas do balneario son milagreiras. As forzas vivas deciden recoñecer en público que todo foi unha broma sen mala fe inventada por eles pero xa ninguén lles cre, son máis felices pensando que a auga si é milagreira.
Por razóns que non veñen agora ao caso, ultimamente estou vendo bastantes historias audiovisuais sobre Sherlock Holmes, o inmortal personaxe de Arthur Conan Doyle. Comecei con algunha película de Robert Downey Jr, hai pouco comecei a ver os primeiros capítulos da serie protagonizada hai uns anos por Benedict Cumberbatch e Martin Freeman e o outro día lembrei que había unhas películas clásicas en branco e negro ben xeitosas sobre o tema. A miña nova Smart TV permitiume chegar a elas por Youtube.
Esta película clásica que vin o outro día foi dirixida en 1943 por Roy William Neill, que despois dirixiu moitas máis protagonizadas polos mesmos actores principais, Basil Rathbone facendo de Sherlock Holmeas, Nigel Bruce facendo do Doutor John Watson e Dennis Hoey facendo do inspector Lestrad. Teoricamente está baseada nun conto de Doyle titulado "A aventura dos homes bailantes" pero semella que o parecido entre a película e esa historia é mínimo, e buscouse unha escusa calquera para ambientala na II Guerra Mundial, cando o autor xa non vivía. Había que facer propaganda para os aliados como fora.
O caso é que un científico británico deseñou unha arma revolucionaria que pode decantar a II Guerra Mundial do lado dos aliados e, obviamente, os nazis apoiados polo malvadísimo Profesor Moriarty queren facerse cos seus planos. O científico é levado a Londres pero consegue escapar do lugar onde o tiñan retido, un pouco pola súa astucia e outro pouco porque o Doutor Watson sempre semella algo aparvado. Fuxe non para irse co inimigo, senón para entregarlle a catro científicos amigos as diferentes pezas da súa arma: unhas sen as outras son totalmente inútiles.
Nesta historia, Sherlock Holmes, máis que da súa astucia, que tamén, bota man da súa capacidade para disfrazarse (que eu xa tiña bastante esquecida). Pero vaia, que a historia é un pouco trangallada e non di moito da pericia do autor cando creou aqueles relatos inmortais.
A semana pasada celebrouse unha nova edición de "Falando a boca chea", un ciclo de contacontos que leva varios anos celebrándose no Fórum Metropolitano nesta época do ano. Hai actuacións a media tarde para público máis xeral e familiar, e pola noite hai actuacións no auditorio. Eu normalmente vou a estas últimas.
Este ano actuaron Oswaldo Digón, que é o único ao que non puiden ir. O xoves actuou Quico Cadaval, unha marabilla, coma sempre. O venres foi a quenda de Paula Carballeira, á que tamén vin xa moitas veces. E o sábado foi o momento da miña novidade, María da Pontragha, da que oíra falar pero á que nunca vira actuar. Conta ben e canta ben, fai unha mestura curiosa.
Por comparar aspectos das actuacións, Quico segue contando historias de coñecidos e amigos da súa familia principalmente. Paula Carballeira tamén conta moitas historias que lle contan principalmente familiares e xente maior, e céntrase en historias de medo. E María conta moitas historias da súa aldea e comarca, e de cando en vez as ameniza cunha copla popular.
Chamoume a atención o feito de que Paula e María fixeron contadas de 1 hora aproximadamente, mentres que Quico, que conta historias máis ben tirando a longas, estivo case 2 horas, e estiraba a actuación como se temera quedarse curto.
Semella que estamos saíndo xa da pandemia e xa nos animamos a asistir a eventos que tiñamos algo esquecidos, como os concertos. Un día destes volveron actuar no Teatro Colón da Coruña Xabier Díaz e as Adufeiras de Salitre, para presentar en directo "As catedrais silenciadas", o disco que sacaron xusto antes da pandemia e que non puideran apenas presentar.
Como son un grupo absolutamente fiable, a cousa foi fantástica. Por contar algo, podemos dicir que cambiou algo a formación do grupo. Cambiaron os instrumentistas, os irmáns Javier e Gutier Álvarez deixaron o grupo e foron substituídos polo acordeonista Roberto Grandal e polo zanfonista e gaiteiro Iván Costas, que xa non toca o violín, como facía Gutier. Ademais, neste concerto concreto tamén estaba no grupo a violonchelista Margarida Mariño.
