España, unha historia única

Como xa dixen hai algún tempo, actualmente entran poucos libros en castelán na miña casa. Non é que sexa algo que me preocupe demasiado, pero é un dato obxectivo. A causa principal foi o peche de Círculo de Lectores, que xa sucedeu hai 2-3 anos, por estas datas, se non me engano.

Nestes últimos anos basicamente entrou un libro de Concepción Arenal, parte da obra de Ramón María del Valle-Inclán, e unha colección de libros de historia, todos eles publicados pola Voz de Galicia nunha das súas múltiples promocións.

Decidín comezar pola colección de libros de historia, composta por oito volumes. Deses oito, tres son sobre a historia de Galicia. Como xa lin sobre ese tema hai pouco, decidín deixalos para despois (ademais, están en galego, claro). Hai dous da colección sobre a historia de Europa, que me interesa bastante, pero son as dúas partes do mesmo libro, e preferín deixalos para despois por esa razón. E dos tres que hai sobre España, unha obra ocupa dous volumes, e queda só outro volume sobre ese tema, así que lle tocou o sorteo. O premiado coa miña lectura foi "España, una historia única" de Stanley G. Payne.

Pois iso, o tema dá para moito. Non é un libro de historia lineal e secuencial. Vai mencionando e analizando as diferentes épocas, dende os visigodos e monarquía "asturiana" e Al-Ándalus. Fala da relación de España con Europa e con Portugal.

A primeira parte do libro explica por que razón el acabou sendo "hispanista", cando inicialmente non tiña en absoluto esa intención. A segunda parte trata dende os visigodos ata o final do século XIX. E a terceira e última parte trata do tramo que máis lle gusta e lle interesa a el, o século XX.

Lendo o libro, como supoño que sucederá con moitos dos libros escritos por historiadores, semella ser ecuánime, parece que consultou todo tipo de fontes e que, unha vez feito iso, intentou opinar con obxectividade. Todos fixeron cousas boas ou malas, ninguén é perfecto, e todo está suxeito a perspectivas e interpretacións diferentes. Ata aí supoño que non hai nada que dicir. Pero como os historiadores poden consultar documentos que os demais non veremos nunca, se cadra teñen máis base para dicir unha cousa ou a contraria. Pero poden facelo todos os historiadores, así que a ideoloxía e as tendencias de cada un deben ter un peso determinante para decantar a balanza dun lado ou doutro, e na Historia debe suceder algo parecido.

En España, país bastante polarizado ideoloxicamente, a confrontación entre historiadores de esquerda e de dereita é moi acentuada. Polo que acabo de ler na Wikipedia, este autor comezou a publicar obras sobre a historia española no ano 1965. E durante varias décadas, tivo bastante prestixio entre os historiadores de esquerda, que parece que o colocaban como "moderado", no centro-esquerda. Pero semella que en torno ao ano 2000 comezou a unirse a historiadores revisionistas de dereita como Pío Moa, que opinan que o franquismo foi o artífice de que España se puxera á altura de Europa a finais do século XX (e que non foi a Transición), e que están totalmente (ou case) en contra da "memoria histórica" española, que consideran un intento de venganza da esquerda nas últimas décadas. Precisamente o principal impulso a ese tema comezouno Zapatero na súa primeira lexislatura, e se cadra foi daquela cando este señor se pasou a ese "bando".

A verdade é que a min o debate supérame. A miña ideoloxía é de esquerda e estou disposto a aceptar que non todos os de esquerda son nin foron santos, pero resúltame moi difícil calibrar cando alguén se pasa para o outro lado. 

Eu supoño que un historiador ou intelectual calquera acaba sendo un experto en todos ou a maioría dos temas sobre os que publica libros. Stanley G. Payne publicou libros sobre Falanxe, militarismo español, catolicismo, fascismo, Franco, carlismo, José Antonio Primo de Rivera, nacionalismo vasco, guerra civil, república, Franco e Hitler, Unión Soviética, Alcalá-Zamora. Segura que busca a obxectividade, como todo o mundo, e máis dedicándose á súa profesión, pero non teño claro se, cando investiga sobre un tema que ten un grande sesgo ideolóxico, ten tendencia a adoptar os seus postulados, os contrarios, on consegue o equilibrio perfecto. Pero está claro que unha boa parte dos seus temas de investigación son os máis seguidos e añorados pola dereita e ultradereita española. E no libro que eu lin xa deixa claro que o comunismo non é do seu agrado. Non o deixa moi claro, pero dá a entender que ten máis tendencias políticas conservadoras que progresistas.

Saúdos.

Doutor Zhivago

Penso que nunca a vira completa (dura algo máis de 3 horas), aínda que algunhas escenas si que me soaban. Botárona un día destes no espazo de cine clásico da 2, e non a deixei escapar. Pero dase a casualidade de que tamén a teño nunha colección de cine clásico, e cada película vén nun caderno que trae un bo feixe de información sobre ela.

Foi dirixida en 1965 por David Lean. Tres horas dan para moito, pero os principais papeis foron representados por Omar Sharif, Julie Christie, Geraldine Chaplin, Tom Cournenay, Alec Guinness e Rod Steiger. Despois falarei sobre a elección dalgúns destes actores e actrices, que foi problemática, e sobre os lugares da rodaxe, que tamén dá para moito ese tema.

Basicamente conta a vida de Yuri Zhivago, médico e idealista poeta, durante a primeira parte do século XX na convulsa Rusia. Perde de pequeno aos seus pais e vaise a vivir cuns amigos da súa nai. Moi axiña namora da súa filla Tonya, coa que casará pouco despois.

En paralelo con iso, Lara Antípova é unha rapaza que vive coa súa nai, que se dedica ao mundo textil. Ten un mozo ou marido, Pavel Antipov, que pertence á revolución que está tendo lugar no país. Tamén é un home idealista. Pero a nai de Lara ten unha estraña relación con Victor Komarovsky, un avogado corrupto que tivo algo de relación co pai de Yuri. Unha noite, Komarovsky viola a Lara. Nunha festa posterior, Lara dispáralle a Komarovsky, aínda que non o mata. Pavel saca a Lara da festa, sen ser detida, por petición do propio Komarovsky.

Chega a I Guerra Mundial, e Yuri e Lara van de voluntarios á fronte. Coinciden nun pequeno hospital de campaña, coñécense, e xa se nota que aí comeza a pasar algo entre eles.

Cando volven á casa, a tremenda mansión onde vivía Yuri pasou a ser colectivizada, e viven alí non sei cantas familias, aínda que eles seguen reservándose as mellores habitacións, aínda que iso desatará moitas tensións co resto da xente. Yuri, que non é demasiado comunista que se diga, non está moi a gusto con esta situación. Ademais, os libros de poemas que publica delátano como un poeta máis intimista e romántico, e non social, que é o que gustaba na Rusia daquel tempo (aos revolucionarios, que está comezando a gañar).

Como a situación está moi fea en Moscú, a familia decide ir en tren para Varýkino, cerca dos Urales, onde a familia de Tonya ten unha casa. O tren vai hacinado, con miles de persoas na mesma situación. Nunha estraña parada do tren, Yuri coñece, sen desexalo, a Strelnikov, un líder da revolución que é case mitificado. Pero resulta ser Pavel, o marido de Lara. A Pavel-Strelnikov, non lle gusta nada a poesía de Yuri, e xa só por iso o considera un traidor, pero déixao marchar.

Chegan a Varýkino, pero a casa que era súa foi "embargada" pola revolución, aínda que alí non vive ninguén. Póñense a vivir na pequena casa que está a só uns metros de distancia. Casualmente na cidade máis cercana vive Lara, segundo lle dixera Strelnikov a Yuri. Vai ata alí, atópaa e lévao á súa casa, onde tamén vive a filla que tivo Lara con Pavel. E alí comeza a súa grande historia de amor.

Simultáneamente, Tonya queda embarazada do seu segundo fillo con Yuri. Pero el xa non sabe que facer. Ten dúas mulleres marabillosas ao seu alcance, viven a poucos kilómetros de distancia entre si, Tonya non sabe nada ou case nada de Lara.

Para rematar, na zona aparece de novo Komarovsky, que se ofrece a levar a Lara e a Yuri a Vladivostok, despois de dicirlles que morreu o marido de Lara. Finalmente leva só a Lara, porque Yuri négase a ir alá. Pouco despois, en Moscú, xa maior e algo enfermo, Yuri segue de médico. Un día, dende o tranvía, cre ver na rúa a unha muller moi parecida a Lara, e cando intenta alcanzala, morre dun infarto en plena rúa.

E todo este historión vai aderezado cunha especie de flash-forward, ao comezo e ao final da película, na que Yevgraf Zhivago, oficial da KGB, medio irmán de Yuri, está intentando localizar á filla que supostamente tivo Yuri con Lara nalgún momento, e que perdeu aos pais hai moito tempo. Nunha grande presa soviética traballa unha rapaza que podería selo, pero ela apenas os lembra. O único resquicio que lle queda é que ela é unha grande tocadora de balalaika, igual que o fora a nai de Yuri.

Ou sexa, unha historia super-romántica que cruza unha época e lugar de historia onde estaban pasando cousas moi gordas. A novela orixinal foi de Boris Pasternak, un poeta ruso que gustaba moito na época, pero esta novela non lla deixaron publicar en Rusia, porque dicían que era anti-soviética. Conseguiu facer chegar unha tradución a Italia, e dende aí publicouse en todo o planeta, con moito éxito. Pouco tempo despois déronlle a Pasternak o Premio Nobel de Literatura. Dicían que era pola súa obra poética, pero non o creu ninguén, todo o mundo tiña claro que esta novela gustara moito, e que era un golpe moral forte contra o réxime soviético. Pasternak non foi recoller o premio, basicamente porque non lle deixaron, ou porque tiña claro que o ía pasar moi mal cando volvera. Morreu poucos anos despois.

O casting para os papeis principais tamén foi potente. Case para cada papel dos principais tanteouse a moita xente. O produtor quería poñer a Sofía Loren, a súa esposa, no papel de Lara, pero parece que non resultaba nada convincente como "virxe" na primeira parte da película. David Lean, que triunfara poucos anos antes coa superprodución "Lawrence de Arabia", quería de novo a Peter O'Toole como Yuri Zhivago, pero estaba ocupado. E un actor que fora secundario naquela película, Omar Sharif, estaba entusiasmado coa novela, pero quería o papel de Strelnikov, non soñaba con que lle deran o papel principal. Nalgún sitio lin que as "evidentes limitacións como actor" de Omar Sharif, fixeron que a estrela da película fora Julie Christie cos seus marabillosos ollos azuis, papel para o que obviamente non era a primeira nin a segunda candidata, senón que sorprendeu a moita xente.

Rematamos coa rodaxe. David Lean quería rodar en Rusia, loxicamente. Pero o réxime soviético dixo que baixo ningún concepto. A novela estaba prohibida en Rusia, así que non se podía rodar alí. Rodaran tamén "Lawrence de Arabia" en España, e como o centro da península era bastante fresco no inverno, lean dixo que probaran a simular Rusia en Castela. Pero coincidiu o inverno máis benigno en décadas, así que houbo que crear neve artificial e usar outros sucedáneos. Basicamente se rodou nas provincias de Madrid e Soria. Moscú estaba en Canillas, Madrid. Pero aí tamén houbo problemas. Porque as escenas nas que os extras cantaban a Internacional tamén causaron moito revuelo en España, e a policía estaba moi mosca porque sabía que entre os extras había moitos opositores ao réxime de Franco. As primeiras e últimas escenas da película, rodadas nun grande encoro, realmente son no de Aldeadávila, Salamanca.

Saúdos.

A propósito de Henry

Por algunha estraña razón, tiña ganas de ver esta película dende hai tempo, pero nunca o conseguía. Pero esta vez xa foi. Como anécdota, dicir que a tradución ao castelán do título é moi fiel, a non ser en Hispanoamérica, onde algún iluminado decidi que quedaba mellor "a forza da verdade". Patético, porque ademais nunha película coma esta, non ten demasiado sentido, parece que pretende ser un título pretencioso que non significa nada neste caso.

Foi dirixida en 1991 por Mike Nichols. Os papeis principais están protagonizados por Harrison Ford (obviamente, a película trata sobre o que lle pasa ao seu personaxe), Annete Bening, Bill Nunn, Rebecca Miller e Bruce Altman. Tamén chama a atención unha brevísima aparición de J.J. Abrams, posteriormente recoñecido director.

A historia é ben simple. Henry Turner é un exitoso avogado sen escrúpulos que traballa nun bufete defendendo a grandes empresas e desplumando a pobres cidadáns. Ten muller e unha filla pequena, viven nun impresionante piso en Nova Iork, pero non teñen apenas vida familiar, porque el é un executivo agresivo e ten cousas mellores ás que dedicarse. Unha noite decátase de que quedou sen tabaco, e baixa a unha tendiña do barrio para mercar, pero ten a mala sorte de chegar cando está tendo lugar un atraco. O atracador, sen moito aviso nin protocolo, pégalle dous disparos, un entre o corazón e o ombreiro, e outro enriba da cella dereita.

O primeira case o mata, pero non é así. O segundo, debido a que o calibre é moi pequeno, tampouco o fai, pero prodúcelle unha amnesia retrógrada. Salva a vida, pero ten que comezar practicamente de cero. Ten que aprender a andar de novo, a falar, a ler, e todo o demais. Lévalle meses e no hospital é especialmente útil nese propósito Bradley, o seu terapeuta, que aínda lle fará algunha visita importante cando xa está na casa.

Vai recompoñendo a súa vida familiar, intentando lembrar como era todo, aínda que só lembra pequenos detalles. E tamén se incorpora ao bufete, pero obviamente xa non ten o papel estelar que tiña antes. Déixanlle que consulte os seus vellos casos, para ver se vai lembrando o seu oficio, pero conseguen o contrario, comeza a atopar prácticas bastante pouco éticas no seu traballo anterior. Os seus xefes, vendo que non conseguen o que pretendían, prohíbenlle incluso consultar os seus antigos casos.

Nese proceso incluso descubre que a súa muller lle foi infiel durante un breve espazo cun dos seus compañeiros no bufete, que era un dos seus mellores amigos. E do mesmo xeito, el tamén descubre que tiña unha relación con outra compañeira do bufete, e que quedaban un par de veces por semana no mesmo hotel. E segue avanzando na vida, e decidindo que lle convence máis a versión de si mesmo que ten agora que a que aparentemente tiña antes do atraco.

Saúdos.